معارف دینی

امام باقر علیه ‏السلام فرمودند:

مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ مِنْ نَفْسِهِ وَاعِظاً فَإِنَّ مَوَاعِظَ النَّاسِ لَنْ تُغْنِیَ عَنْهُ شَیْئاً. تحف العقول، ص: 294

 هر کس که خداوند در درونش برای او واعظى قرار ندهد موعظه ‏هاى مردم سودش نبخشد.

 شرح:

1- پذیرش و رد هر مسئله و موضوع و مطلبی وابسته به درون و اندیشه انسان است. مطلب نوی خارجی نیز با توجه به عوامل درونی (خلقیات و اندیشه قبلی انسان) نتیجه می‌دهد. شاهد این مطلب تأثیرات مختلف یک آیه و حدیث و شعر و کتاب بر افراد مختلف است. بنابراین انسانی که خُلق و خوی استکبار و عدم پذیرش حق و یا حق ستیزی داشته باشد، موعظه و پند دیگران در او اثر نمی‌کند. در مقابل انسانی که حق گرا بوده و نصیحت و خیرخواهی دیگران را پذیراست و بنا دارد عیب و ایرادهای خود را اصلاح کند، از نظرات و دیدگاه ها و نصایح دیگران استقبال و استفاده کرده و به اصلاح خود می‌پردازد.

2- نکته تربیتی این حدیث آن است که در مسائل تربیتی نیز باید سعی شود وجدان و اندیشه خود افراد به کار گرفته شود و از وعظ و اندر و سرزنش مستقیم تا جایی که ممکن است اجتناب کرد. در حدیثی از امام رضا ع نیز آمده است که:

عدّه ‏اى به خراسان و به خدمت امام رضا علیه السّلام رفتند و گفتند: عدّه‏ اى از خانواده شما کارهاى قبیح انجام می‌دهند، خوب‏ بود آنان را نهى می‌فرمودید، حضرت فرمودند: این کار را نمی‌کنم، گفتند:چرا؟ حضرت فرمودند: چون از پدرم شنیدم که فرمود: نصیحت ناخوشایند و تلخ است. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج‏1، ص: 290

اگر از کودکی عمل زشت و ناپسندی مثل دروغگویی سر زد سعی کنید او خود به زشتی این عمل پی ببرد. بدون هیچ داوری و ارائه‌ی مطلبی، فکر و اندیشه و وجدانش را درگیر این مسئله کنید تا خود به اثرات و نتایج نامطلوب این عمل پی ببرد.